istorgia
chasa da scola Trin
La scolaziun per l'entira populaziun era ina pretensiun dals cumbattants da la Revoluziun franzosa. Plaun a plaun èn vegnidas stgaffidas e manadas scolas da vischnancas en il 19avel tschientaner. A Trin han ins manà en tut las trais fracziuns ina scola. Uschè èsi enconuschent, che la scola da Mulin era en la chascharia veglia (ina giada chasa Lüthi). Ils uffants da Pintrun visitavan la scola da Mulin. Tenor veglia transmissiun tschantschav'ins che la scola da Digg saja stada en l'auzada sura da la sennaria. A Trin instruiv'ins per part en la chasa da la plaiv e per parts en ina stiva privata.
manaschi da scola
Il manaschi da scola vegniva dirigì dad in scolast. En ina pitschna stanza vegnivan ils uffants, la plipart buobs, instruì en ina scola cumplessiva. La grondezza da las classas sa drizzava tenor il dumber d'uffants dal vitg. L'instrucziun era en il ritmus da mez onn. Uschè gievan ils uffants duran l'enviern a scola. Durant la stad stuevan els gidar a chasa sin il manaschi dals geniturs ni far insatge sumegliant ordvart. Uschè eran els per in temp mess en salv insanua ed ins na stueva betg guardar dad els. Blers buobs gievan durant ils meins da stad ad alp sco paster pitschen. Auters stuevan "ir a l'ester" sco famegls en manaschis purils esters. Las buobas stuevan gidar a chasa ni gievan sco "fantschella", nua ch'ellas stuevan gidar cun tutta forza.
Durant il temp fraid dal enviern, qvd. da l'october enfin l'avrel, frequentavan els la scola. L'instrucziun cuzzava da glindesdi fin sonda. In suentermezdi a l'emna avevan els liber. Vacanzas na devi lura betg. Sulet il di da Nadal, da Silvester e da Bumaun era liber. Els onns 70 han ins mess l'entschatta da scola sin l'atun.
La clamada da scolast na san ins betg cumparegliar cun oz. Blers scolasts stuevan enfin la mesadad dal 20avel tschientaner tschertgar in'autra funtauna d'entradas. Els eran numnadamain mo engaschads e pajads per il temp da scola. Uschè avevan ils blers in pitschen manaschi puril ni gudagnavan insanu'auter lur paun da mintgadi. Cun la prolungaziun dal temp da scola n'eran els betg pli visads sin ina segunda entrada.
ina nova chasa da scola
La situaziun da quai temp cun pliras chasas da scola n'era betg pli cuntentaivla. Uschè han ins decidì a la radunanza communala dals 4 da schaner 1873 cun 63 encunter trais vuschs da bajegiar ina nova chasa da scola. Ina cumissiun ha survegnì l'incumbensa da tschertgar in lieu adattà. Gia ils 23 da mars era lieu definì. I aveva num là "Ers", sa chattava sur la via da Digg e appartegneva a Chr. Caflisch, Peter Caflisch und Christian Calonder. Ils 29 da schaner 1874 han differents impressaris ed il president da vischnanca Conrad Calonder suttascrit il contract e la descripziun dal bajetg da la nova chasa da scola. En il contract era numnà la summa da bajegiar da FR. 36'000.00 ed il termin da la finiziun sin l'october 1875. Uschè eri garantì che almain duas scola savevan cumenzar. La descripziun dal bajetg cuntegneva ina descripziun detagliada dal bajetg e dal diever dals materials. Contracts per il diever da la resgia, sco era fixar la cauziun dals impressaris mussan la planisaziun seriusa e la controlla da las lavurs vid ina chasa da scola che valeva ditg sco ina da las pli bellas en il chantun. Las lavurs èn vegnidas terminadas a temp. Uschè han duas "scolas" savì entschaiver l'october 1875 cun l'instrucziun.
Per ch'ins ha savì finanziar quella chasa da scola, han ins runcar il guaud da Ransun e vendì la laina. En in protocol da 1873 san ins anc leger ch'ins haja decidì da reparar da la chasa da scola da Digg (casa dils povers, oz Artgin) .
Ils abitants da Mulin, che avevan lur chasa da scola en la sennaria veglia, han l'emprim mo savì sa decider da schar ir las trais classas grondas ora Trin a scola. Per ils 1876 a chaschun da la radunanza communala dals 20 da favrer han els decidì ina fusiun da las scolas cun quels da Trin. Quella decisiun cuntegneva dentant differentas cundiziuns.
Uschè eri da mantegnair en lavur communabla la via encunter Trin. Vinavant han quels da Mulin mess la cundiziun ch'ils uffants da Mulin hajan a disposiziun ina chombra stgaudada e survegnian ina tschavera chauda da mezdi. Durant la medema radunanza ha il suveran decidì dad installar per l'emprima giada ina scola da stad. Quella era per ils uffants da las emprimas trais classas, sco era per uffants pli giuvens ni era pli flaivels, uschè lunsch sco la scola possia purtar. Quella scola da stad vegn enfin 1892 adina puspè menziunada en ils protocols dal cussegl da vischnanca e dal cussegl da scola. Cura ch'ins ha chalà cun quella scola da stad n'è betg scrit insanua. En il protocol da la radunanza communala dals 20 da mars 1881 è vegnì scrit, ch'ins duess laschar il manaschi da scola sco fin ussa, numnadamain cun quatter scolas a Trin ed ina a Mulin.
Ils scolasts avevan da stgaudar. Ils geniturs purtavan la laina fin la chasa da scola e la eri anc da fender ella. Ils gronds stuevan purtar la laina si surchombras nua ch'ella vegniva deponida. Durant la perioda da stgaudar stuevan ils uffants purtar e reparter la laina en las differentas stanzas da scola, nua ch'ella vegniva brischada en las pignas.
Era la scola era adina puspè suttamess a las midadas. Uschè avevan ils buobs instrucziun da lavurs a maun e las buobas lavurs textilas. La gimnastica vegniva instruida als buobs en la sala burgaisa. Cun las midada da la scola preliminara a giuventetgna e sport han era las buobas savì prender part a l'instrucziun da gimnastica . Midà ha era la coeducaziun la lavur a maun. Uschè visitan oz las buobas sco era ils buobs l'instrucziun textila ed il zambregiar . Quai vala era per l'instrucziun dal tegnair-chasa sin il stgalim superiur.
renovaziun chasa da scola
I sa chapescha da sez che uschè ina chasa è era suttamess a differentas renovaziuns. Uschè han ins stuì remplazzar differentas giadas palantschieus, pignas e mobiglias da scola. 1891 è vegnì lubì in credit per cumprar nov bancs da scola per duas scolas (partiziuns).
Ina da las pli grondas renovaziuns è segir stada quella da 1958. Quella ha custà cun frs. 200'00.00 in baintant dapli che la summa cun la quala ins aveva bajegià la chasa da scola nova. Cun quella renovaziun è vegnì installà in stgaudament central cun ina pigna en il plaunterren. Medemamain han ins era renovà ni bajegià da nov in'abitaziun per il pedel. In'autra renovaziun ha pertutgà 1960 il bajetg da pumpiers sut la via principala. La part encunter ost vegniva duvrà sco local da pumpiers. En la part encunter vest han ins bajegià ina cuschina per l'instrucziun da tegnair chasa e cuschinar. En il sutterren dal bajetg è vegnì endrizzà da nov in lavuratori per l'instrucziun da las lavurs a maun. L'emprima giada eran la cuschina ed il lavuratori vegnids endrizzads 1946; quai suenter ch'il giavisch per in tal local era gia vegnì exprimì 1898. Blers onns han las giuvnas da Trin emprendì da cuschinar el plaunterren ed han acquistà là la savida dal tegnairchasa. Ils buobs perencunter han savì giudair l'instrucziun da lavur a maun en l'auzada sut. Cun la fundaziun dal consorzi da scola Flem-Tumein-Trin è il lavuratori stads memia pitschen per il grond dumber da scolars. Ins ha alura construì in provisori en il nord tranter la halla da gimnastica e la via Hans-Erni. Quella "baracca" isolada ha servì bunamain 30 onns als uffants sco lavuratori. 2013 han ins stgarpar giu ella a favur da la nova halla polivalenta. Pli probabel è ella stada il pli vegl provisori da Trin. 1991 han ils da Trin inaugurà la nova chasa communala. Là era integrà il nov local da pumpiers modern. Il bajetg da pumpiers n'è betg pli vegnì duvrà. Quel è vegnì mess a disposiziun a las uniuns per deposit da material.
2011 ha la vischnanca vendì il bajetg da pumpiers ad in impressari privat che ha fatg ordlonder abitaziuns.
En il plaunterren da la chasa da scola era la sala burgaisa. Quai era il local per radunanzas, concerts ed autras occurrenzas. La gimnastica per ils buobs (las buobas vevan lura scola da cuser) veva medemamain lieu en la sala burgaisa. Davos la tribuna (oz gardaroba) era l'archiv da vischnanca.
Cun bajegiar la halla da gimnastica han ins cumplettà e midà l'entir sistem da stgaudar. Il stgaudament Dalla chasa da scola è vegnì integrà en quel da la halla da gimnastica. Stgaudar n'era uss betg pli chaussa dal pedel ni dals scolasts mabain da la regulaziun automatica dal stgaudament. La abitaziun dal pedel è vegnida midada en ils onns 70 en ina stanza da scola. Si surchombras eran las localitads da la chanzlia cirquitala e la centrala da telefon da la posta svizra PTT (posta, telefon, telegraf). En il plaunterren era la chanzlia communala cun ina stanza da sesidas.
Suenter avair bajegià 1991 la chasa communala a Visut han tut ils uffizis bandunà la chasa da scola Trin e pliras localitads en vegnidas libras per il diever da la scola. Quai era bun uschia pertge ils dumbers d'uffants creschiva cuntinuant. Ord la stanza da scola da cuser en la anteriura sala burgaisa ha i dà ina stanza da scola per il stgalim bass. Las localitads da la chanzlia eran ussa la scola da cuser. Ord la sala da chanzlia cirquitala han ins fatg ina biblioteca. Il rest da palantschin surviva sco surchombras. La posta aveva medemamain bajegià per lur diever ina nova chasa ed ha translocà lur indrizs en quella. Il spazi ch'è vegnì liber surviva uss a differentas activitads da scola e uniuns.
In proxim pass è stà la sanaziun dal tetg 2007. En differents lieus curriva il tetg e l'isolaziun n'era betg pli confurm al temp. La part da vest è vegnida stgavorgiada bunamain cumplettamain. Ins ha erigì ina stanza clara cun vesida libra da la construcziun da tetg. Cun eriger ina lucarna e pliras cucheras vegn uschè blera glisch en quella stanza. Medemamain han ins era remplazzà l'isolaziun. Ils randurels pitschens han survegnì novas chasettas da gnivar. Quellas vegnan tuttas duvradas da quels utschels.
Autras lavurs en chasa da scola han suandà. Ils ischs e differents palantschieus è vegnids remplazzads. Ils sulers ha il pedel Carl Caflisch renovà durant il temp da la renovaziun da la halla polivalenta. Ussa glischan els en nova traglischur.
L'onn 2004 èn las duas scolinas, ch'eran fin là a Digg, vegnidas integradas en las localitads da la scola. Ina era en la stanza da scola en il bajetg da la halla da gimnastica e l'autra en il plaunterren da la scola en la sala burgaisa veglia. Durant il temp da la renovaziun da la halla è ina scolina vegnida dischlocada en la biblioteca da la scola. La biblioteca ha stuì guntgir en la stanza da computers.
Era 2019 ha gì muments decisivs per la chasa da scola. Grazia ad ina gronda donaziun han ins savì midar las tablas da paraid veglias entras novas electronicas. Il computers vegls en la stanza da computers èn vegnids dismess e remplazzads entras 60 novs quintaders convertibels. Medemamain han ins stuì remplazzar l'indriz da WLAN uschè che la chasa da scola è uss tecnicamain sin fitg aut nivel.
I è dentant anc adina uschè che la stanzas da scola correspundan betg a las grondezzas standardisadas. Mo persuenter ha la scola veglia fitg bler scharm.
bajetg da schlargiament da la halla da gimnastica
1948 ha la vischnanca cumprà in grond prà sper la chasa da scola. Ils responsabels han probabel savì che quella vegn insacura anc duvrada. I era quintà dad engrondir il plaz da scola, ma ins ha forsa lura gia patratgà da bajegiar ina halla da gimnastica. «La vischnaunca da Trin ha cumprau in grond prau sper la casa de scola per cheutras saver engrondir il plaz de scola (ina buna idea!). Quel sa forsa survir per baghegiar pli tard ina sala da gimnastica (aunc meglier!).» (Zitat: La Casa Paterna, Nr.2/1948).
La finala è la halla da gimnastica vegnida planisada e bajegiada. Ils 21 d'october 1974 è la halla, uschè sco ella è stada fin ils 2012, vegnida surdada a la scola per il manaschi da scola. Ils 4 da december 1974 ha gì lieu la festa d'inauguraziun uffiziala. Ils custs senza la cumpra da funs èn muntà sin 2,25 milliuns francs.
Cun il material da stgavament dal bajetg han ins emplenì la Val Bergla e construì ina plazza da sport. Ils anteriurs possessurs avevan mess a disposiziun il funs cun la cundiziun da construir ina plazza per la giuventetgna.
Ditg han ins pretendì per ils uffants ina susta ni in plaz da pausa cuvert. L'onn 2001 è ina susta vegnida construida. Entras ina bain ponderada construcziun da lain han ils uffants savì ir almain parzialmain durant las pausas sut tetg.
Avant la construcziun da la halla polivalenta è la susta vegnida stuschada sin rollas en quai lieu nua ch'ella stat oz. Ella fiss stada enta pais durant il temp da bajegiar. Ins vess stuì stgarpar giu ella ed encunter gliez han ils pertutgads sa dustà cun success.
La reconstrucziun da la halla da gimnastica tar ina halla polivalenta è bain in ulteriur mument decisiv en l'istorgia da la scola e vischnanca da Trin. Suenter plirs onns projectar, planisar e sa cussegliar han ins cumenzà a l'entschatta dals 2013 a spazzar il bajetg da la halla da gimnastica. Ils mirs da fundament han ins per part laschà e novs èn vegnì construì. Il bajetg d'engrondiment han ins fatg encunter ost.
Ord la halla da gimnastica ha i dà en l'emprim'auzada ina halla polivalenta, ch'è insatge pli lada che la veglia halla. El vest da la halla han ins construì ina tribuna, ch'ins sa schar ir si e giu. Quella tribuna ha en tut ils indrizs tecnics ch'èn da basegns. Encunter vest han ins stgaffì duas stanzas d'uniuns el plaunterren, ina cuschina e las tualettas en l'emprim'auzada e grondas gardarobas en la terz'auzada. Ord la stanza da scola veglia hai dà ins stanza da zambregiar moderna. Là nua che las gardarobas veglias eran, hai dà in'aula. L'anteriura aula han ins midà en ina gronda scolina cun stanzas lateralas. L'exteriur è vegnì concepì generusamain e porscha als pitschen uffants da scola ina gronda plazza da gieus.
scolinas
L'emprima scolina da Trin è vegnida averta il favrer 1951. Sco stanza da scolina serviva ina stiva, ch'ina persuna privata aveva mess a disposiziun. Quella sa chattava sisum Digg. L'emprima era Clara Caprez. I saja d'avair pazienza co quella instituziun sa cumprovi e sa laschia realisar en quella furma, stat i scrit en La Casa Paterna Nr. 6/195. sche necessari stoppia ins prender en vista edifizis novs en las differentas fracziuns.
Il manaschi da la scolina era l'emprim la chaussa da l'uniun da dunnas e pli tard d'ina uniun da geniturs cun ina cumissiun. Per cu la nova lescha da scolina è ida en vigur ils onns novanta è la scolina daventada ina part da la scola e suttamess al cussegl da scola. Il dumber d'uffants è creschì considerabel ed ins ha stuì far duas partiziuns ch'existan anc oz.
La Casa Fontana è vegnida vendida da la vischnanca e la Casa dils povers serva oz a la termagliera Artgin sco dimora. A partir dals 2004 èn omaduas scolinas en las localitads da la scola, perquai che la scolina è ina part da la scola. Cun bajegiar la halla polivalenta ha i dà ina gronda e moderna scolina. Perquai ch'ins ha quintà in stabil dumber dad uffants han ins mo bajegià ina scolina. Cun la nova lescha da scola è il dumber da scolars vegnì sbassà per scolinas cun duas partiziuns. Quai ed il carschen dal dumber d'uffants ha sfurzà la vischnanca da manar vinavant duas partiziuns. Uschè han ins manà quellas cun duas mussadras e la nova scolina. Perquai ch'il dumber d'uffants crescha vinavant han ins stgaffì ord las stanzas d'uniuns ina ulteriura stanza da scolina. Uschè san las persunas d'instrucziun lavurar cun grondezzas optimalas cun ils uffants pitschens.
consorzis da scola
Ils prediscurs per in consorzi da scola tranter las vischnancas Flem, Tumein e Trin han gì lieu 1977. Quels prediscurs cuntegnevan ina fusiun da la scola reala a Trin, ina scola auxiliara a Flem e duas scolas secundaras a Flem e Tumein. La secundara da Flem vegniva manada da la vischnanca da Flem; quella da Tumein communablamain da las vischnancas Trin e Tumein. La decisiun per quai consorzi han ins prendì 1978 ed exequi sin l'entschatta da l'onn da scola 1978/79.
Suenter che la vischnanca da Flem ha visà ils onns novanta il contract da consorzi per manar persula il stgalim superiur han las vischnancas da Trin e Tumein decidì da manar quai stgalim vinavant communablamain. Tumein ha bajegia ina nova chasa da scola per il stgalim superiur ed ins ha dischlocà l'entir stgalim superiur en la nova chasa da scola. Pertutgant las classas pitschnas han Tumein e Trin decidì da manar quellas en mintga lieu sco classas pitschnas integradas.
Il manaschi dal stgalim superiur è vegnì per Trin adina pli char, perquai che Trin aveva ils pli blers scolars dal stglim superiur. Per dad ina vart spargnar custs e da l'autra vart savair porscher in model C pajabel han ils responsabels da Trin tschertgà enturn 2006 novas schliaziuns. Chattà han ins quella a Flem. Dapi 2008 san ins manar là in model C cun bunas grondezzas da classa che vegn era en il futur sia existenza perquai che quai model è sa cumprovà.
Cun la midada da la lescha ils 2013 ha i dà ord las classa pitschnas integradas ni separadas da nov ina promoziun integrativa per uffants cun basegns da promoziun supplementara.
intginas decisiuns ord ils protocols
Ils 20 da mars 1881 han ins decidì che las entradas dal chant da Bumaun duajan ir en il fond da scola.
Ils 27 da schaner 1895 ha il suveran lubì la midada dal urden da scola. Tenor quel ston tut ils uffants che han cumplenì il 7avel onn avant Bumaun ir a scola.
Tut ils uffants ston ir a scola fin la confirmaziun ni fin il 15avel di da naschientscha.
La puschina da la chasa da scola vegniva mintgamai ingiantada. Uschè han ils acquistaders pajà 11.00 frs. per la puschina.
Ils 4 da mars 1894 è il zain da scola vegnì surdà a la vischnanca ed al cussegl da scola.
Ils 20 da mars 1881 han ins decidì che las entradas dal chant da Bumaun duajan ir en il fond da scola.
Ils 27 da schaner 1895 ha il suveran lubì la midada dal urden da scola. Tenor quel ston tut ils uffants che han cumplenì il 7avel onn avant Bumaun ir a scola.
Tut ils uffants ston ir a scola fin la confirmaziun ni fin il 15avel di da naschientscha.
La puschina da la chasa da scola vegniva mintgamai ingiantada. Uschè han ils acquistaders pajà 11.00 frs. per la puschina.
Ils 4 da mars 1894 è il zain da scola vegnì surdà a la vischnanca ed al cussegl da scola.